کلاه
کُلاه به پوشاکی گفته میشود که بر سر میگذارند. کلاه میتواند به خاطر محافظت، دلیل دینی، ایمنی یا مد مورد استفاده قرار گیرد. در گذشته کلاه نشاندهنده پایگاه اجتماعی فرد بودهاست. کلاه در استفاده نظامی میتواند نشاندهنده ملیت، شاخهٔ فعالیت، درجه یا هنگ باشد.
تاریخچه
در کتب تاریخی و داستانها و به ویژه شاهنامه فردوسی تصاویری رزمی دیده میشود که نمایانگر فرم پوشش سلحشوران داستان است و ایرانیان قدیم به پوشیدن آن آشنا بودهاند یا آنکه در دیوارههای کاخهای تخت جمشید و اکباتان فرم لباس سربازان و جنگجویان و سلاطین آن زمان دیده میشود که نشانه تاریخ لباس در ایران است. پوشیدن لباس سلاطین افشار، قاجار و ساسانیان که نشانگر تحول لباس است از این نمونه میباشد. به عنوان مثال در دوره قاجاریه مردم متعمم و عبا به دوش بودند و کسبه عمامه سفیدی داشتند که بنا به دستور سراج الملک حاکم اصفهان دستور داده شد در آن شهر علما عمامه سفید داشته باشند و کسبه عمامه زرد رنگ و شیر و شکری داشته باشند که هنوز هم گاه گاه در شهرستانها دیده میشود.
مردان ایرانی تا قبل از ظهور اسلام اغلب کلاه برسر میگذاشتند و بعد از اسلام عمامه را به کلاه ترجیح دادند. در زمان صفویه که شاهان صفوی اصرار داشتند خود را از طبقه سادات و معتقد به مذهب شیعه معرفی نمایند استفاده از عمامه سبز در میان عده زیادی از مردان رواج یافت. شاهان و درباریان آن دوره از عمامه سبز با تاج و جقهای از جواهر که در قسمت جلو آن نصب میشدهاستفاده میکردند و علما و برخی از معمرین (پیران) عمامههای سبز بدون تزیین بر سر میگذاشتند. در دوره افشاریه و زندیه بجای عمامه از عرقچین و شال ترمهای که به دور آن پیچیده میشد استفاده میکردند؛ و این رویه در دوره قاجاریه ادامه داشت و شاهان قاجار مانند ناصرالدین شاه مخالفتی با آن نشان نمیدادند و شال و کلاه نیز جزو لباس مردان ایرانی درآمد و بعداً به تدریج شال را رها کردند و فقط کلاه به سر گذاشتند. کلاه در عشایر ایران انواع و اقسامی داشته، به خصوص که تابع سنت محل آنها میباشد. کلاه بختیاری و کلاه قشقایی که مخصوص ایلات و عشایر جنوب ایران است شهرتی خاص دارد و بعداً ایرانیان در دوران سلطنت پهلوی در ایران به کلاههایی که مشتق از البسه اروپایی میشد انس گرفتند و کلاه پهلوی از زمره کلاههای دوره شاهان سلسله پهلوی میباشد.
کلاه به عنوان لباسی برای سر در دو فصل زمستان و نابستان از قدیم العیام استفاده میشدهاست. در دوره قاجاریه و قبل از آن سر برهنگی مرد علاوه بر آنکه نشانه بیادبی و بی وقاری بود به روایت معلوم و مجهول، عوام معتقد بودند سر برهنگی موجب فقر و بی آبرویی و دیوانگی و اختلال حواس میشود و به همین دلایل پوشیدن کلاه از حالت یک عادت خارج شده و به صورت ضرورتی اجتناب ناپذیر درآمده بود تا جاییکه مردان در شب به هنگام خواب عرقچین بر سر میگذاشتند و روزها نیز معمولاً در زیر کلاه عرقچین بر سر داشتند.
طبقات مختلف اجتماع شکل کلاهشان از دیگران متمایز بود و مردمان متمکن و اشخاصی که قدرت مالی داشتند سعی میکردند جنس و اندازه و شکل کلاهشان از دیگران متمایز باشد و رقابت رواج داشت. در دوران سلطنت محمد علی شاه قاجار از طرفی به منظور صرفه جویی در هزینهها از مواردی مایه مسخره و استهزاء میشد مقرر گردید کلاههایی که طولشان به نیم ذرع یا سه چارک و به عبارت دیگر ۵۲ سانتیمتر تا ۷۵ سانتیمتر میرسد کوتاه شود. چنانچه میرزا عباس فروغی شاعر آن زمان سروده:
کلاه سرو قدان بس که سر بلندی کرد به حکم شاه جهان کردهاند کوتاهش
آشنایی با انواع کلاهها که احتمالا اطلاعات زیادی دربارهشان ندارید
نمدی
کلاهی است که بسیاری از اقوام ایرانی آن را در شکلها و رنگهای متنوع بر سر میگذارند. نمد این کلاه تهیه شده از پشم گوسفند یا شتر است که با فشار، حرارت، رطوبت و قراردادن در قالب، درست میشود. نمد خاصیت درمانی داشته و سر، پیشانی و در بعضی مدلها که در استانهای سردسیر استفاده میشود، گوشها و گردن را هم گرم نگه میدارد. این کلاه ریشه در ایران باستان و برخی از تمدنهای همجوار دارد. قدیمیترین نقش برجسته از کلاه نمدی در سرپل ذهاب کرمانشاه با قدمتی حدود پنج هزار سال است.
فدورا
این کلاه که در قرن ۲۰ میلادی در میان مردان جایگاه خوبی داشت، بیشتر با نام کارآگاهان و حتی تبهکاران با بارانیهای بلند همراه شده است. فدورا اولین بار بر سر «همفری بوگارت» در فیلم «کازابلانکا» دیده شد و «جانی دپ» یکی از بازیگرانی است که بیشتر وقتها با این کلاه دیده میشود. بد نیست بدانیم که در دهه ۳۰ شمسی این کلاه در بین مردان ایرانی هم طرفدار پیدا کرد و به نام «شاپو» که نام فرانسویاش است، شناخته میشد. بعدتر جنس مخملی و به رنگ مشکی این کلاه نماد قشر خاصی شد که به عنوان جاهل و داشمشتی شناخته میشدند.
برت (بره)
به صورت سنتی در کشور فرانسه تولید شده و یکی از نمادهای این کشور است. در جنگ جهانی دوم به عنوان نشانه نیروهای نظامی ویژه این کشور به کار میرفت، اما از سال ۱۹۶۰ میلادی در سراسر جهان محبوب شد و مورد استفاده مردان و زنان قرار گرفت. این کلاه به دلیل شکل ظاهریاش بیشتر به کلاهکج معروف است که در میان هنرمندان و دانشجویان هنر محبوبیت بیشتری دارد.
کابوی
این کلاه یار همیشگی گاوچرانهای آمریکایی بوده و از آنها در مقابل آفتاب و باران محافظت میکند. همچنین برای بادزدن و روشن کردن آتش یا جمع کردن آبی که از کوه پایین میریزد از آن کمک میگیرند. امروزه این کلاه به عنوان نمادی از فرهنگ آمریکایی شناخته میشود و البته در سراسر جهان پخش شده است.
بولر
برای به یادآوردن این کلاه چهره «چارلی چاپلین» را به خاطر بیاورید! بولر کلاهی بود که در قرن ۱۹ میلادی مردان انگلیسی زیادی هوادارش بودند، اما نکته جالب این که در انگلستان قدیم این کلاه دو معنی کاملا متفاوت داشت. اگر مردی این کلاه را در شهر لندن به سر میگذاشت در نظر همه احتمالا یک وکیل، بانکدار یا فعال بازار بورس بود، اما در بقیه شهرهای این کشور گارسونها و مستخدمان خانههای اشرافی این کلاه را بر سر میگذاشتند.
تاپ هت
یا کلاه سیلندری، همان کلاه شعبدهبازان است که از درونش خرگوش درمیآورند! در قرن ۱۹ میلادی مردم این کلاه را به نام لولهبخاری میشناختند و «آبراهام لینکلن» در دوران ریاستجمهوریاش از این کلاه که البته کمی بلندتر از نوع معمولیاش بود به سر میگذاشت. گفته میشود لینکلن برای این که بتواند اسناد مهم و محرمانهاش را در آن پنهان کند دستور داده بود قد کلاهش بلندتر از نوع معمول آن باشد.
کلاه خبرنگاری
حتما تنتن، خبرنگار معروف بلژیکی را میشناسید، شخصیتی که در کتابهای کمیک ظاهر شد و بعد به همه دنیا رسید. کلاه تنتن همان کلاه خبرنگاری است که این روزها به خاطر شخصیت سریال «پیکی بلایندرز» به آن نام هم شناخته میشود. جالب است بدانید این کلاه مورد علاقه «دیوید بکهام» است.
کلاه بیسبال
به نام کلاه کِپ هم شناخته میشود؛ رایجترین نوع کلاه بین مردم. ۱۰۰ سال مردم این کلاه را بر سر گذاشتند تا این که به فرم استاندارد و یکدست امروزی درآمد. نکته جالب اینجاست که این کلاه تنها مخصوص بازیکنان بیسبال نیست بلکه بعضی از ارتشهای دنیا هم این کلاه را بخشی از یونیفرم نظامی خود کردهاند و بر سر میگذارند.
کلاه پهلوی
تا پیش از رضاشاه، انواع پوشش سر برای مردان معمول بود. معمولترین آن در میان بازاریان عمامه و دستار بود و در میان کارمندان، کلاه بدونلبه. علاوه بر این در میان شاهزادگان و اروپا دیدهها کلاه سیلندر مرسوم بود. در سال ۱۳۰۶ ابتدا به وزیران و روسای ادارات و کارمندان دولت دستور داده شد تا از کلاه لبهدار پهلوی استفاده کنند. در مرحله بعد به مدارس دستور داده شد که از ورود دانشآموزان بدون کلاه پهلوی جلوگیری شود. مرحله بعد تصویب قانون لباس متحدالشکل (یونیفرم) توسط مجلس شورای ملی بود که در ماده اول این قانون میگفت، «کلیه اتباع ایران که برحسب مشاغل دولتی دارای لباس مخصوصی نیستند، در داخل مملکت مکلف هستند با لباس متحدالشکل کلاه پهلوی و نیمتنه بافتهشده در ایران ملبس گردند.»
کجا باید کلاه روی سرت بنشیند؟
کلاه باید به راحتی وسط پیشانی بالای ابروهای شما قرار گیرد و مانع دید شما نشود. عرق بند داخل کلاه باید تناسب خوبی داشته باشد، نه محکم. اگر هر گونه تنشی احساس کردید یا در نهایت با علائم قرمز تیره روی پیشانی خود مواجه شدید، یک کلاه گشادتر انتخاب کنید.
تاج در کلاه چیست؟
تاج: قسمت برجسته کلاه که روی سر فرد قرار می گیرد، تاج نامیده می شود و بسته به چیزی که فرد استفاده می کند می تواند ارتفاع آن متفاوت باشد. برای تعیین ارتفاع تاج، تاج را از لبه تا فرورفتگی مرکزی جلوی چین اندازه گیری می کنید.
پهنای لبه کلاه چقدر باید باشد؟
دکتر والدورف می گوید: "به طور کلی، یک لبه 4 اینچی در اطراف کل دور کلاه برای محافظت از صورت، گردن، چشم ها و گوش ها لازم است." وی اضافه میکند که از گیرهها برای محافظت در برابر آفتاب نیز استفاده میشود، اما لبه آن باید بسیار پهن باشد و عملاً دور سر بپیچد.
آیا تاج کلاه حساب می شود؟
تاج یک شکل سنتی از زینت سر یا کلاه است که توسط پادشاهان به عنوان نمادی از قدرت و منزلت آنها استفاده می شود. ... نوع خاصی از تاج (یا تاج برای درجات پایین تر همتایان) در هرالدریک تحت قوانین سختگیرانه استفاده می شود.